Τα χωριά της περιοχής τα οποία στέκουν αγέρωχα από τον 16ο αιώνα είναι η πατρίδα των ξακουστών μαστόρων της πέτρας αλλά και πολλών καλλιτεχνών (αγιογράφοι, ξυλογλύπτες κλπ.) που έχουν κατασκευάσει πολλά και υπέροχα οικοδομήματα (αρχοντικά, μοναστήρια και γεφύρια), σε όλο τον Ελληνικό αλλά και τον Βαλκανικό χώρο.
Ο επισκέπτης θα μείνει απόλυτα ικανοποιημένος από την πρώτη στιγμή με τα μοναδικά φυσικά τοπία και τα μνημεία της αρχιτεκτονικής που βρίσκονται διάσπαρτα στους οικισμούς της περιοχής.
Το μέρος είναι γεμάτο από παραδοσιακούς οικισμούς που παραμένουν ανέπαφοι μέχρι σήμερα και είναι ιδανική για τους επισκέπτες που αναζητούν την περιπέτεια αλλά ακόμη και για εκείνους που θέλουν να χαλαρώσουν.
Πυρσόγιαννη
Στο άλλοτε ισχυρό διοικητικό κέντρο των Μαστοροχωρίων, κτισμένο στους πρόποδες του Γράμμου, βλέπεις κάποια σημάδια από την παλιά του αίγλη. Με 40 περίπου μόνιμους κατοίκους διαθέτει δύο καφενεία και αρκετά κτίρια με ανεξίτηλα τα σημάδια της παλιάς μαστορικής τέχνης. Ο τοπικός Σύλλογος,στον οποίο κυρίως συμμετέχουν απόδημοι Πυρσογιαννίτες, διαθέτει έναν διώροφο ξενώνα «Το Αρμολόι» ο οποίος και πρόσφατα ανακαινίσθηκε και διαθέτει 8 δωμάτια.
Δροσοπηγή
Η Δροσοπηγή (Κάντσικο) είναι ένα χωριό εξαιρετικά ευνοημένο από την ίδια τη φύση. Με το πράσινο των δέντρων σε όλες του τις αποχρώσεις να κυριαρχεί. Τα άφθονα τρεχούμενα νερά. Τα πέτρινα σπίτια με τις πλακοστρωμένες στέγες ή τις κεραμοσκεπές. Το άνοιγμα του ορίζοντα στις απέραντες βουνοκορφές της Πίνδου. Ομορφιά να την απολαμβάνεις με όλες τις αισθήσεις σου διάπλατα ανοιχτές και μην τη χορταίνεις.
Πουρνιά
Η Πουρνιά είναι όμορφο χωριό με κρύα νερά και δάση οξιάς και πεύκου τριγύρω. Πηγαίνοντας στο χωριό συναντάμε τη μονότοξη πέτρινη γέφυρα. Ακριβώς από πάνω της στο κοίλωμα ενός απότομου βράχου είναι ζωγραφισμένος ο Παντοκράτορας.
Βούρμπιανη
Οι κάτοικοί του ήταν επίσης ξακουστοί κτιστάδες και ξυλουργοί, που ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο, ενώ διακρίθηκαν και στα γράμματα. Το 1875 ιδρύεται στο χωριό ένα σχολείο που έμελλε να γίνει πρότυπο σχολαρχείο ολόκληρης της επαρχίας Κόνιτσας. Ένα διαφορετικό χωριό σε σύγκριση με τα άλλα Μαστοροχώρια όπου ο επισκέπτης αξίζει να επισκεφθεί και τον Ιερό ναό της Παναγίας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 16ου αιώνα. Απαραίτητη μία στάση στην κεντρική πλατεία με τον πλάτανο και τα δύο παραδοσιακά καφενεία.
Καστάνιανη
Είναι από τα πιο ιδιαίτερα για την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία τους Μαστοροχώρια. Ο επισκέπτης αξίζει να περιηγηθεί στα σοκάκια και να θαυμάσει τα πέτρινα σπίτια, τα καλντερίμια, αλλά και την κεντρική πλατεία. Αν είστε τυχεροί και πέσετε πάνω στις εκδηλώσεις του χωριού, θα νιώσετε πρωτόγνωρα. Ο επισκέπτης μπορεί να μείνει στον πέτρινο δημοτικό ξενώνα, ο οποίος διαθέτει τέσσερα δωμάτια και προσφέρει γνήσια μαστοροχωρίτικη φιλοξενία. Οι Καστανιανίτες μαστόροι ήταν ονομαστοί για την τέχνη τους στο πελέκημα και χτίσιμο της πέτρας και έργα τους υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα.
Φούρκα
Είναι ένα ορεινό βλάχικο χωριό που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.330 – 1.410 μέτρων. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία. Σημαντικό από πολιτιστικής απόψεως είναι το λαογραφικό Μουσείο του χωριού, το οποίο περιέχει κυρίως παραδοσιακές στολές της Γυναίκας της Πίνδου. Το χωριό απελευθερώθηκε από τους Τούρκους στις αρχές του 1913. Αργότερα ιστορικά γεγονότα σημάδεψαν την περιοχή στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου (1940-1941). Εκεί τραυματίστηκε ο συνταγματάρχης Δαβάκης. Στο ένδοξο χώμα της άφησε την τελευταία του πνοή ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος. Στα βουνά της οι γυναίκες του χωριού κουβαλούσαν πολεμοφόδια στους φαντάρους που αγωνίζονταν για την λευτεριά.
Ασημοχώρι (Λισκάτσι)
Είναι χτισμένο ανάμεσα σε δύο παραπόταμους του Σαραντάπορου με το μοναδικής ομορφιάς δάσος και φημίζεται για τους μαραγκούς, οι οποίοι εξελίχθηκαν σε φημισμένους σκαλιστάδες με ειδικότητα στις κυκλικές σκάλες. Στην πλατεία του χωριού δεσπόζει το πετρόχτιστο σχολειό. Θεμελιώθηκε το 1907, και η κεντρική εκκλησία της Παναγίας που χτίστηκε το 1877.
Γοργοπόταμος
Λιγότερο γνωστή από εκείνη της πέτρας, η έτερη τέχνη των μαστόρων της Ηπείρου, αυτή της ξυλογλυπτικής είναι εξίσου εντυπωσιακή. Οι Τουρνοβίτες του Γοργοπόταμου –που, είπαμε, δεν λεγόταν πάντα Γοργοπόταμος– άφησαν ένα εξαίσιο δείγμα της μαεστρίας τους στο περίφημο τέμπλο του Αγίου Αθανασίου των Ιωαννίνων. Το όμορφο χωριό τους είναι κτισμένο σε υψόμετρο 940 μέτρων, κι είναι ένα από τα τρία πιο απομακρυσμένα Μαστοροχώρια. Οι κόκκινες κεραμιδοσκεπές του κάνουν όμορφη αντίθεση με το πράσινο του δάσους που το αγκαλιάζει, κι οι βόλτες στα δρομάκια του θα σας αποζημιώσουν για την φιδίσια διαδρομή που ακολουθήσατε ως εδώ.
Χιονιάδες
Είναι το μοναδικό χωριό από όλα τα Μαστοροχώρια, οι κάτοικοι του οποίου διακρίθηκαν στην τέχνη της αγιογραφίας και της ζωγραφικής. Αγιογράφησαν εκκλησίες σε όλη την Ελλάδα και στα Σκόπια, την Αλβανία και αλλού. Στην ανάδειξη του έργου τους αποσκοπεί η λειτουργία του Μουσείου Χιονιαδιτών Ζωγράφων. Το μουσείο πρόκειται να λειτουργήσει σε πετρόχτιστο κτίριο στο χωριό. Στον ανηφορικό δρόμο που οδηγεί στους Χιονιάδες αξίζει μία στάση στο μικρό πέτρινο μονότοξο γεφύρι, το οποίο χτίστηκε γύρω στα 1800.
Πληκάτι
Χτισμένο στα 1.200 μ. υψόμετρο στους πρόποδες του Γράμμου και μέσα σε καταπράσινο τοπίο, είναι από τα ζωντανά χωριά της περιοχής. Οι κάτοικοι που παραμένουν και τον χειμώνα ασχολούνται κυρίως με κτηνοτροφικές, γεωργικές και οικοδομικές εργασίες. Από το Πληκάτι μπορεί ο επισκέπτης να προσεγγίσει τα λιβάδια του Γράμμου και την κορυφή του, ανακαλύπτοντας την ανεπανάληπτη ομορφιά του.
Αγία Παρασκευή (Κεράσοβο)
Σε απόσταση περίπου 28χλμ. απο την Κόνιτσα χτισμένη στις βορειοδυτικές πλαγιές του Σμόλικα βρίσκεται η Αγία Παρασκευή που μέχρι το 1953 ονομαζόταν Κεράσοβο. Το χωριό είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.046μ. δίπλα από τον παραπόταμο του Σαραντάπορου, Βουρκοπόταμο. Είναι ένα πανέμορφο χωριό με φυσικές ομορφιές. Η μεγάλη πλατεία πλαισιώνεται απο τα πέτρινα σπίτια του χωριού και σκεπάζεται απο τον μεγάλο πλάτανο.
Γαναδιό-Μόλιστα-Μοναστήρι
Τρία πραγματικά όμορφα χωριά που αποτελούσαν ένα ενιαίο οικισμό με ισχυρή οικονομία και σημαντικές παραδόσεις. Ανέδειξαν μάλιστα απόδημους που μεγαλούργησαν πέρα από τα όρια της ελληνικής επικράτειας.
Ετσι το Γαναδιό ήταν η πατρίδα του μεγαλοεμπόρου και ευεργέτη Ξένου που έδρασε στην Ρουμανία. Η μεγαλύτερη δωρεά του ήταν η «Σπυριδωνιάδα Σχολή» που σήμερα κλειστή μεν συνεχίζει όμως να αναδεικνύει την θαυμάσια αρχιτεκτονική, το επιβλητικό της ύφος και βέβαια τους εκατοντάδες μαθητές που κάθισαν στα θρανία της.
Ανατριχιαστικοί και εδώ οι αριθμοί μας θυμίζουν ότι οι μόνιμοι κάτοικοι του Γαναδιού τον χειμώνα δεν ξεπέρασαν τους 25-30 ενώ το μοναδικό τους καταφύγιο είναι το καφενείο του Συλλόγου. Αφήνοντας πίσω το Γαναδιό συναντάς κατά σειρά την Μόλιστα και το Μοναστήρι. Οι κάτοικοι αυτή την περίοδο είναι ελάχιστοι... Για παράδειγμα στο Μοναστήρι τον χειμώνα ο συνταξιούχος Βαγγέλης Μακάριος ζει παρέα με τα σκυλιά του και τις γεωργικές του εργασίες.
Στην Μόλιστα, σημαντικός πόλος έλξης είναι το ξενοδοχείο και εστιατόριο «Του Σερίφη».
Ζέρμα
Οι κάτοικοί της διέπρεψαν τον 17ο και 18ο αιώνα ως μαστόροι αλλά επίσης και στην αγιογραφία. Ταξίδεψαν στο Άγιο Όρος, το Αγρίνιο, τη Θεσσαλία και στην Αλβανία χτίζοντας κτίρια και εκκλησίες. Το πρόβλημα των καθιζήσεων ανάγκασε τους κατοίκους να μετεγκατασταθούν το 1979 στη σημερινή του θέση. Η μεγάλη πλατεία του καινούργιου χωριού φιλοξενεί τους καλοκαιρινούς μήνες θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις. Οι περισσότεροι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται με την κτηνοτροφία, ενώ αρκετοί μετακινούνται τους χειμερινούς μήνες στη Θεσπρωτία.
