Είναι θεμελιωμένο πάνω σε χερσόνησο που βρίσκεται μεταξύ Λευκάδας και Ακαρνανίας και καταλαμβάνει έκταση περίπου 25.000 τετραγωνικών μέτρων διαθέτοντας πλούσια πολεμική ιστορία καθώς πολιορκήθηκε συνολικά 12 φορές στους 7 αιώνες της ύπαρξής του.
Το κάστρο της Αγίας Μαύρας υπήρξε πολύ σημαντικό για την άμυνα της Λευκάδας για αρκετούς αιώνες και πολλές φορές έχει ταυτιστεί το όνομα Αγία Μαύρα με την ίδια την Λευκάδα. Αυτό οφείλεται στο ότι για κάποιο διάστημα είχε μεταφερθεί για λόγους ασφάλειας η πρωτεύουσα της Λευκάδας μέσα στο κάστρο. Η ονομασία Αγία Μαύρα πιθανόν προέρχεται από τους Ανδηγαυούς του Βαλτέρου Βριέννιου που κατάγονταν από την πόλη Sainte Maure της Γαλλίας , σε ανάμνηση την μακρινής πατρίδας τους.
Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα φρούρια της οθωμανικής δυτικής μεθορίου και για αυτό το λόγο ήταν εξοπλισμένο με 126 κανόνια, πυκνή διάταξη τυφεκιοθυρίδων και φρουρά 300 ανδρών σε περίοδο ειρήνης. Το κάστρο κατά τη διάρκεια των αιώνων υπέστη πολλές τροποποιήσεις και πήρε το σημερινό επταγωνικό του σχήμα από τους Οθωμανούς λίγο μετά το μισό του 16ου αιώνα.
Στον εσωτερικό χώρο του διακρίνονται ερείπια κυρίως της εποχής της Ενετοκρατίας και στο βόρειο τμήμα του, ερείπια του ναού του Ι.Ν. Παντοκράτορα που χτίστηκε στην θέση τζαμιού από τον Μοροζίνι το 1684 κατά τη διάρκεια του Ενετό-τουρκικού Πολέμου.
Στο κάστρο υπήρχε μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας Μαύρας που καταστράφηκε το 1810 καθώς οι Άγγλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το νησί. Σήμερα στα νοτιοανατολικά του κάστρου υπάρχει μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Μαύρα και τον σύζυγο της Άγιο Τιμόθεο.
Η πρώτη φρουριακή κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1302 μ.Χ. από τον Ιωάννη Ορσίνι, (Giovanni Orsini) όταν πήρε τη Λευκάδα ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του Δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου του Α'. Αρχικά ήταν ένας στρατιωτικός σταθμός μικρού μεγέθους με μικρό αριθμό υπερασπιστών.
Το 1362 ο Λεονάρδος Α’ Τόκκος (Leonardo I Tocco, κόμης Κεφαλληνίας και Ζακύνθου), με τη βοήθεια των εξεγερμένων κατοίκων προσάρτησε το νησί στην επικράτειά του. Οι πρώτες μικρές αλλαγές στο κάστρο γίνονται περίπου το 1395 από τον Κάρολο Α’ των Τόκκων και περιλαμβάνουν διπλά τείχη σε όλες τις πλευρές του, πλην αυτής που έχει απέναντι την Ακαρνανία, προσθήκη επιπλέον προμαχώνων και 8 κανονιών που στόχευαν προς το Ιόνιο πέλαγος.
Την περίοδο 1566 με 1571 οι Οθωμανοί πραγματοποιούν εκτεταμένες ανακατασκευές στο κάστρο τόσο για αμυντικούς σκοπούς όσο και λόγω της αύξησης των εντός φρουρίου κατοίκων. Η ολοκλήρωσή τους δίνει στο κάστρο επταγωνικό σχήμα το οποίο διατηρεί μέχρι σήμερα. Στο εσωτερικό είχε 200 περίπου πέτρινα σπίτια, 3 τζαμιά, 2 χαμάμ, ένα ιεροδιδασκαλείο και 2 σχολεία. Το 1625, μετά από ισχυρό σεισμό, η αποκατάσταση των ζημιών έφερε και την προσθήκη εσωτερικής ένυδρης τάφρου, η οποία απομόνωσε την πρώτη φρουριακή κατασκευή των Ορσίνι που αποτελούσε την ακρόπολη του κάστρου.
Στις 6 Αυγούστου του 1684, στην πρώτη πολεμική επιχείρηση του νικηφόρου για τους Ενετούς 6ου Ενετοτουρκικού πολέμου (1684-1699), δύναμη 10.000 ανδρών υπό την αρχηγία του Francesco Morozini κατέλαβε το κάστρο μετά από πολιορκία 16 ημερών. Οι Οθωμανοί του κάστρου, σύμφωνα με τη συμφωνία παράδοσης, μεταφέρθηκαν στην Πρέβεζα. Οι 600 πειρατές που βρέθηκαν μέσα θανατώθηκαν επί τόπου.
Οι πρώτες κινήσεις των Ενετών ήταν να αλλάξουν τη θέση της πρωτεύουσας του νησιού και να τη μεταφέρουν από το κάστρο στη θέση που βρίσκεται η σημερινή πόλη, η οποία τότε είχε το όνομα Αμαξική. Ο πληθυσμός του κάστρου αναγκάστηκε να μετοικήσει στη νέα πρωτεύουσα. Στο κάστρο ακολούθησαν εκτεταμένες ανακατασκευές που το μετέτρεψαν σε στρατόπεδο. Τα οθωμανικά οικοδομήματα γκρεμίστηκαν.
Το 1810 οι Άγγλοι υπό το στρατηγό Oswald αποφασίζουν την κατάληψη της Λευκάδας. Στην επιχείρηση συμμετείχε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Η πολιορκία του κάστρου ξεκινάει στις 9 Μαρτίου του ίδιου έτους από δύναμη 4.000 ανδρών και ολοκληρώνεται στις 16 Απριλίου του 1810 μετά από έκρηξη που προκλήθηκε από οβίδα στην εκκλησία της Αγίας Μαύρας, που χρησιμοποιούταν ως αποθηκευτικός χώρος ζωοτροφών και πολεμοφοδίων. Το ηθικό των Γάλλων στρατιωτών μετά από την πολυήμερη πολιορκία, η μηδαμινή πιθανότητα ενίσχυσης αλλά και η έλλειψη πολεμοφοδίων που προκλήθηκε από την έκρηξη, οδηγούν το φρούραρχο Καμί σε παράδοση του κάστρου στους Άγγλους. Η σαρανταήμερη πολιορκία οδήγησε τον Άγγλο Ταγματάρχη Church να αποκαλέσει το κάστρο «διαβολικό», λόγω δυσκολίας στην κατάληψή του.
Η Αγία Μαύρα (Λευκάδα) και το κάστρο της, αναφέρεται πάρα πολλές φορές στα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, καθώς μεγάλη ήταν η δράση του σε εκείνη την περιοχή τα χρόνια πριν την επανάσταση του 1821.
Δείτε το βίντεο του "Michael Miller":
