Ο αρχαιολογικός της χώρος αποτελεί σήμερα την μεγαλύτερη σε έκταση αρχαία πόλη της Ελλάδας (Χ.Γκούβας, 2009). Η Αρχαία Νικόπολη βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην ομώνυμη κοινότητα Νικόπολη, στο πιο στενό σημείο του ισθμού της χερσονήσου της Πρέβεζας, επαρκώς προστατευμένη νομοθετικά από τη δόμηση, με αρχαιολογικό νόμο, και είναι επισκέψιμη.
Η Νικόπολη χτίστηκε κατ’ εντολήν του αυτοκράτορα Αύγουστου Οκταβιανού (ή Οκτάβιου), πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης, προκειμένου να τιμήσει τους θεούς, κυρίως τον «Άκτιο Απόλλωνα» ή σύμφωνα με άλλες αναφορές τον Ποσειδώνα και τον Άρη, για τη νίκη του εναντίον του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη μεγάλη Ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ.
Η θέση όπου ιδρύθηκε η Νικόπολη συγκέντρωσε αξιόλογα πλεονεκτήματα ως προς την οικονομία το εμπόριο και τη στρατηγική σημασία της. Η ίδρυση της Νικόπολης δεν υπαγορεύτηκε μόνο από την ανάμνηση της νίκης του Οκταβιανού, αλλά αποσκοπούσε κατά κύριο λόγο στο στρατιωτικό έλεγχο της δυτικής Ελλάδας από τους Ρωμαίους.
Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν στην περιοχή σημαντικά δημόσια έργα, μεταξύ των οποίων βουλευτήριο, εμπορικά κτήρια, λουτρά, ρωμαϊκό στάδιο και ωδείο. Στους πρόποδες του λόφου της Νικόπολης, όπου είναι κτισμένο και το χωριό Σμυρτούλα, βρίσκεται το ρωμαϊκό θέατρο του Οκταβιανού, με πανοραμική θέα προς τη Νικόπολη, τον Αμβρακικό κόλπο και το Ιόνιο πέλαγος. Λίγα μόλις μέτρα πιο κάτω υψώνονται επιβλητικά τα τείχη της Αρχαίας Πόλης.
Η Αρχαία Νικόπολη στο σύνολό της αποτελεί ένα σπουδαίο μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το οποίο τα τελευταία χρόνια γίνονται συντονισμένες προσπάθειες για την ένταξη της στον κατάλογο της Unesco.
Στις ρωμαϊκές πηγές η πόλη ονομάζεται ”Nicopolis romana colonia”, ”civitas libera Nicopolitana” (Πλίνιος, Nat. Hist. 4,5. Τάκιτος, αnn. 5,10) ή ”colonia Augusta”.
Δείτε το βίντεο του "Michael Miller":
