Εκεί διεξήχθησαν μεγάλες πολεμικές συγκρούσεις. Ο περιηγητής Leake αναφέρει πως από εκεί, περνούσε λιθόστρωτος καλοφτιαγμένος δρόμος, που οδηγούσε στο εσωτερικό της Ηπείρου, στα Ιωάννινα.
Είναι το άγνωστο σε πολλούς Κάστρο Πέντε Πηγάδια που στέκει πάνω από το φαράγγι του Λούρου ποταμού. Πρόκειται για ένα οχυρό, ένα μικρό φρούριο σε μια ιδιαίτερη γεωστρατηγική θέση και συγκεκριμένα, στο μέσον της διαδρομής μεταξύ Ιωαννίνων και Άρτας.
Η Ελπίδα Σαλταγιάννη, αρχαιολόγος, προϊσταμένη στο Τμήμα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορίας Αρχαιοτήτων Πρέβεζας παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, σημαντικά στοιχεία για την ιστορική εξέλιξή του , την οχυρωματική του κατασκευή και τις μάχες που διαδραματίστηκαν εκεί.
«Το χάνι που το έφτιαξαν οι Τούρκοι σαν κάστρο»
Το φρούριο μικρών σχετικά διαστάσεων, γνωστό ως «Κάστρο Πέντε Πηγάδια», είναι δημιούργημα των αρχών του 19ου αιώνα, το οποίο εντυπωσιάζει με τη σταυρόσχημη διάταξή του στην κάτοψη και τους δύο εξέχοντες προμαχώνες. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει παλαιότερο ερειπωμένο φρούριο με αναφορές από τον Γάλλο Pouqueville, το οποίο σχετίζεται πιθανότατα με το «Κάστρο Κουρτ Πασά». Την εικόνα της περιοχής συμπλήρωναν επίσης, τα πηγάδια και το χάνι, στο οποίο μάλιστα, είχε διανυκτερεύσει ο γνωστός περιηγητής Hughes. Κατά τον Αραβαντινό, το «νεότερο» επομένως οχυρό, είναι ανακατασκευασμένο από τον Αλή πασά.
Το κεντρικό ορθογώνιο οικοδόμημα ήταν πιθανότατα καλυμμένο με στέγη. Είναι διώροφο, με χώρους αποθήκευσης και διαθέτει μόνο μία πύλη, από την οποία εισέρχεται κανείς στο εσωτερικό του οχυρού, στο ισόγειο. Εντυπωσιακές είναι και οι τυφεκιοθυρίδες, οι οποίες σε συνδυασμό με τα κανόνια που ήταν τοποθετημένα στους προμαχώνες, έκαναν το κάστρο απόρθητο.
Μετά την πύλη, πάνω από την οποία σώζεται λιθανάγλυφο, με τη βοήθεια διασταυρούμενων κλιμάκων, ανέβαινε κανείς στον 2ο όροφο.
Το συγκρότημα επομένως, στο σύνολο του, έχει μια ιδιαίτερη μορφή και, παρόλο που ο Μακρυγιάννης, το περιέγραψε «σαν χάνι που το έφτιαξαν οι Τούρκοι σαν κάστρο», στα μάτια μας παρουσιάζεται ιδιαίτερα μεγαλοπρεπές, ενώ υπάρχουν διάφοροι νεότεροι θρύλοι και παραδόσεις.
Σήμερα δεσπόζει στα όρια των δύο νομών, της Πρέβεζας και των Ιωαννίνων, και είναι ορατό από την Ιονία οδό. Έχει χαρακτηριστεί με την ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/16078/452/7.4.1981 ΥΑ (ΦΕΚ 234/Β/20.4.1981) ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνης προστασίας γύρω από αυτό ακτίνας 100 μ. λόγω του «ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος ώστε να προστατευθεί το μνημείο και ο περιβάλλων χώρος από επεμβάσεις που θα μπορούσαν να προξενήσουν αισθητική βλάβη στο Φρούριο».
Παρά τη φθορά του χρόνου, στέκεται ιδιαίτερα επιβλητικό, ορατό από την Ιονία Οδό και εύκολα προσβάσιμο. Ωστόσο δεν επιτρέπεται η είσοδος στον χώρο, χωρίς ενημέρωση και παρουσία υπαλλήλων της Εφορίας Αρχαιοτήτων Πρέβεζας, τόσο για την ασφάλεια των επισκεπτών, όσο και για την προστασία του φρουρίου.
Πολεμικές συρράξεις - Από την Επανάσταση μέχρι την Γερμανική κατοχή
Λόγω της επίκαιρης θέσης του, τόσο στο κάστρο όσο και στην γύρω περιοχή, διαδραματίστηκαν πολεμικές συρράξεις από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 αλλά και στη συνέχεια, όπως στον πόλεμο του 1897 και στους Βαλκανικούς πολέμους. Στην Γερμανική κατοχή, χύθηκε και άλλο αίμα και το μνημείο πεσόντων, ανάμεσα από τα δύο φρούρια, παλαιό και νέο, υπενθυμίζει τους αγώνες στο διάβα του χρόνου σε αυτή τη θέση.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται, λόγω και των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, για τις μάχες που δόθηκαν εκείνη την εποχή μεταξύ Σουλιωτών και τουρκικών στρατευμάτων, με νικηφόρα αποτελέσματα για τους Σουλιώτες και τους συνεργάτες τους, τους «Τούρκους του Αλή πασά». Σε μάχη στα Πέντε Πηγάδια υπό την ηγεσία του Μάρκου Μπότσαρη «το φρούριο παραδόθηκε αμαχητί στους Σουλιώτες» καθώς η σουλτανική φρουρά που το πολιορκούσε πληροφορούμενη και μόνο την επέλευσή τους το εγκατέλειψε. Ο Μακρυγιάννης αναφέρεται και αυτός στην περιοχή και σε νικηφόρα μάχη για τους Έλληνες και τον «σκοτωμό των Τούρκων» και διάλυση του στρατεύματός τους.
Δράσεις γνωριμίας με το Κάστρο
Η Εφορία Αρχαιοτήτων Πρέβεζας, μέσα από το Τμήμα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων πραγματοποίησε πρόσφατα, στο πλαίσιο των δράσεων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς-κληρονομιά ανοιχτή σε όλους!», θεματική ξενάγηση στις 25 Σεπτεμβρίου, στην οποία τηρήθηκαν τα μέτρα covid-19. Λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος των συμμετεχόντων, οι οποίοι χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες, πραγματοποιήθηκαν δύο ξεναγήσεις. Η τοπική κοινωνία, στο σύνολό της, μεγάλοι και μικροί, αγκάλιασαν τη δράση. Η συνδρομή του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ήταν καθοριστική για τη δημιουργία μικρότερων χωριστών ομάδων. Στους μικρούς μαθητές δόθηκε αναμνηστικό εκπαιδευτικό φυλλάδιο που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της εν λόγω δράσης.
