Το μοναστήρι βρίσκεται γαντζωμένο σχεδόν στη μέση ενός απόκρημνου και βραχώδους όρους, του Πολυφέγγους, ενώ μέσα στο σπήλαιο υπάρχουν τα ερείπια ενός μικρού ναού, πιθανότατα καθολικού, το οποίο σήμερα αποτελεί σημαντικότατο ιερό προσκύνημα.
Στο νότιο τμήμα του βράχου υπάρχουν, επίσης, ερείπια ενός μοναδικού μεσαιωνικού οικισμού, τα απομεινάρια του οποίου μαρτυρούν ότι τα σπίτια είχαν χτιστεί εφαπτόμενα το ένα στο άλλο, ενώ στη ρίζα του βράχου υπάρχει δεξαμενή νερού προφανώς για την ύδρευση του οικισμού.
Στην κορυφή του Πολυφέγγους υπάρχουν ερείπια και ενός ογκώδους τείχους με πολεμίστρες! Πρόκειται για το μικρό φρούριο του Πολυφέγγους που έλεγχε την στενή είσοδο προς την Νεμέα.
Η Ιερά εικόνα της Μονής φυλάσσεται σήμερα στο Μετόχι του Αγίου Αθανασίου για μεγαλύτερη προστασία. Χαρακτηρίζεται ως Παναγία του Πάθους, ενώ δεξιά και αριστερά της μορφής Της και στο επάνω μέρος έχει ζωγραφισμένους Αγγέλους γονυπετείς, οι οποίοι φέρουν τα σύμβολα του Πάθους, ενώ επιγράφεται ως «Η Αμόλυντος Παρθένος».
Σύμφωνα με την παράδοση το 1936 ιερόσυλοι μπήκαν στο μοναστήρι για να το λεηλατήσουν και αφού άρπαξαν όλα τα τάματα των πιστών, ένας από αυτούς, λίγο πριν φύγουν, θέλησε να καταστρέψει την εικόνα πυροβολώντας την. Η σφαίρα «βρήκε» στο δεξί χέρι της Παναγίας, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση δάκρυσε, ενώ ακόμη και σήμερα υπάρχει το συγκεκριμένο σημάδι.
Η Μονή έχει, όμως και μία ακόμη ιδιαιτερότητα. Συγκεκριμένα, στην τοιχογραφία πάνω από την Αγία Τράπεζα εικονίζεται ο Χριστός, όμως στις τέσσερις γωνίες, αντί για τους 4 Ευαγγελιστές, όπως συνηθίζεται, υπάρχουν τα ζώα της αποκάλυψης.
Τα ερείπια της παλιάς εκκλησίας της Παναγιάς του Βράχου, μέσα στο σπήλαιο είναι ένα εντυπωσιακό θέαμα. Πρόκειται για το καθολικό της παλιάς μονής, το οποίο καλύπτει το ¼ του μήκους του κοιλώματος του σπηλαίου. Στο βραχώδη τοίχο του ερειπωμένου ναού σώζονται ως σήμερα εκπληκτικές τοιχογραφίες, που θεωρούνται ότι είναι του 11ου ή 12ου αιώνα.
Από αυτές ξεχωρίζουν η εικόνα της Υπαπαντής και του Αγίου Γεωργίου. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για την τοποθεσία της έδρας της Επισκοπής Πολυφέγγους, που αναφέρεται από το 1292 έως το 1458, οπότε το κάστρο κυριεύθηκε από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Η μεταβυζαντινή μονή της Παναγίας του Βράχου χτίστηκε μετά την καταστροφή του οικισμού του Πολυφέγγους και βρίσκεται σφηνωμένη στην ανατολική και εντελώς κάθετη πλευρά του μονολιθικού βράχου.
Η τοπική παράδοση για τη δημιουργία της αναφέρει ότι στο σημείο όπου χτίστηκε έπεσε ένα μικρό αγόρι ο Λεόντιος, ο οποίος αργότερα βρέθηκε σώος και αβλαβής. Εκεί που βρέθηκε το αγοράκι χτίστηκε και το καθολικό της Μονής. Ωστόσο, πότε ακριβώς χτίστηκε δεν είναι γνωστό, καθώς τα αρχεία κάηκαν από Τουρκαλβανούς το 1770. Σώθηκαν μόνο οι εικόνες του τέμπλου, κάποια ιερά σκεύη και η ορειχάλκινη κυκλική σφραγίδα της Μονής. Η σφραγίδα εικονίζει την Παναγιά να κρατά στην αγκαλιά της τον Ιησού και την επιγραφή «Μοναστήρι Παναγιάς Πολυφέγγους του Βράχου 1633».
Η Παναγία του Βράχου γνώρισε μεγάλες δόξες από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και την εποχή του Καποδίστρια, ενώ κατά τη διάρκεια της Επανάστασης προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Αγώνα. Κοντά στην είσοδο της Μονής υπάρχει πέτρινη σκάλα με τα 70 σκαλοπάτια και πολλές στροφές, η οποία ανεβαίνει κατακόρυφα το βράχο και καταλήγει σε μικρό πλακόστρωτο εξώστη.
Σε πολλά σημεία υπάρχει ακόμη τείχος και πολεμίστρες. Τα κελιά φωτίζονται αμυδρά και επικοινωνούν μεταξύ τους με εσωτερικές πόρτες. Η στέγη σε όλα είναι πέτρινη, θολωτή και παραπέμπει σε κατακόμβες. Το καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Απλή βασιλική, με θολωτή πέτρινη στέγη, σκεπασμένη εξωτερικά από κεραμίδια. Η στέγη φθάνει ως το ύψος του σπηλαίου, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον κύριος ναό, τυπικό δείγμα σπηλαιοεκκλησίας.
Δείτε το βίντεο του "Michael Miller":
