Η πόλη, που είχε οικοδομηθεί σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, άκμασε κατά τους Μακεδονικούς και τους Ρωμαϊκούς Χρόνους ως πρωτεύουσα του μεσσηνιακού κράτους. Η παρακμή του αξιόλογου πολιτικού και καλλιτεχνικού κέντρου άρχισε από τις πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα μ.Χ.
Η πόλη δέχτηκε ισχυρό χτύπημα από τους Γότθους το 395 μ.Χ. Ανασκαφικά ευρήματα μαρτυρούν συνέχιση της ζωής στους κατοπινούς αιώνες, κατά τους οποίους ντόπιοι και εισβολείς συνυπήρξαν.
Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης βρίσκεται το Μαυρομμάτι, χωριό που διατηρεί το παραδοσιακό χρώμα του, με μικρή πλατεία, βρύση με τρεχούμενο νερό και ταβέρνες.
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ
*Ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Μεσσήνης. Ανασκαφές στην περιοχή της Αρχαίας Μεσσήνης έχουν πραγματοποιήσει η Γαλλική Αποστολή και η Αρχαιολογική Εταιρεία.
Στα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου συγκαταλέγονται το συγκρότημα του Ασκληπιείου, επιφανέστερος χώρος και κέντρο της δημόσιας ζωής της πόλης, το Βουλείον (το πρώτο βουλευτήριο της Μεσσήνης), το ιερό της Μεσσήνης, προδωρικής βασίλισσας των Μεσσηνίων, το θησαυροφυλάκιο και το αγορανομείο της πόλης, το γυμνάσιο, όπου εκπαιδεύονταν οι γόνοι σημαντικών οικογενειών της πόλης, το θέατρο, με κινητή σκηνή και ιδιάζουσα αρχιτεκτονική, και το στάδιο.
Επίσης, τα ιερά του Ποσειδώνα, της Δήμητρας και των Διοσκούρων, της Αρτέμιδος Φωσφόρου ή Ορθίας.
Τα τείχη της Αρχαίας Μεσσήνης (μήκους 9,5 χλμ), που χρονολογούνται στον 3ο αιώνα π.Χ., αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της αρχαίας στρατιωτικής αρχιτεκτονικής.
Από τις δύο πύλες των τειχών, η Λακωνική Πύλη δε σώζεται. Εντυπωσιακή είναι η σωζόμενη Aρκαδική Πύλη, η οποία είναι ακόμη σε χρήση. Στο εσωτερικό της πρέπει να ήταν τοποθετημένα αγάλματα θεών, προστατών της πόλης, σύμφωνα με τον Παυσανία.
*Το όρος Ιθώμη (Βουλκάνο), όπου έχουν εντοπιστεί ιερά της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος - Λαφρίας, του Διός Iθωμάτα, προστάτη της Μεσσήνης, της Ειλειθυίας, χθόνιας θεότητας, και των Κουρητών, δαιμόνων της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.
Στην κορυφή του όρους βρίσκεται η παλαιά μονή Βουλκάνου. Η θέα από εδώ είναι υπέροχη.
*Το Ανδρομονάστηρο, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, 1,5 χλμ ΝΑ από τον οικισμό Πετράλωνα. Η βυζαντινή μονή με την εξαίρετη αρχιτεκτονική περιβάλλεται από ψηλό τείχος. Το καθολικό της μονής είναι, επίσης, αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο και την Αγία Αικατερίνη.
*Το χωριό Ζερμπίσια, με τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα (στο νεκροταφείο).
*Το χωριό Κεφαλινός, με την προτομή του Ηλία Κορμά, οπλαρχηγού και Φιλικού, που έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Μανιάκι.
*Η Ρευματιά, χωριό με παραδοσιακό χρώμα.
ΜΟΥΣΕΙΑ
Αρχαιολογικό
Το Μουσείο στεγάζει ευρήματα των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αρχαία Μεσσήνη. Ξεχωρίζουν, ανάμεσα στα έργα γλυπτικής, ο «Δορυφόρος» του Πολυκλείτου, ο Ερμής της Άνδρου, η Άρτεμις Λαφρία και τα έργα του μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντα.
Στο αίθριο του Μουσείου και στα υπόστεγα εκτίθενται αρχιτεκτονικά μέλη και ενεπίγραφα βάθρα.
TOΠIKEΣ EKΔHΛΩΣEIΣ-ΠANHΓYPIA: Τους καλοκαιρινούς μήνες, τα «Iθώμαια», πολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.ά.) στην Αρχαία Mεσσήνη.
ΠPΩTEΣ BOHΘEIEΣ: Στο Μαυρομμάτι Ιθώμης, Περιφερειακό Ιατρείο, τηλ. 27240 51219.
Βίντεο: fab drone